(16) 4. เอกธมฺมปาฬิ-จตุตฺถวคฺควณฺณนา

[322] จตุตฺถสฺส ปฐเม สญฺญาณภูตาติ อุปลกฺขณภูตาฯ ปญฺจทสโยชนาวฏฺฏกฺขนฺธาติ ปญฺจทสโยชนกฺขนฺธปริกฺเขปาฯ ยถา จาติ จ-สทฺเทน กทมฺพรุกฺขาทีนํ กปฺปฏฺฐายิภาวํ วิย โยชนสตุพฺเพธาทิภาวํ สมุจฺจิโนติ, น ปน ชมฺพุยา ชมฺพุทีปสฺส วิย เตหิ อปรโคยานาทีนํ สญฺญาณภาวํฯ รามเณยฺยกนฺติ รมณียภาวํฯ เสสปเทสูติ วนรามเณยฺยกาทิปเทสุฯ อุคฺคตํ กูลํ อุสฺสิตภาโว เอตสฺสาติ อุกฺกูลํ, วิคตํ อปคตํ กูลํ เอตสฺสาติ วิกูลนฺติ อาห – ‘‘อุนฺนตฏฺฐานํ นินฺนฏฺฐาน’’นฺติ จฯ นนฺทิยาวฏฺฏมจฺฉปิฏฺเฐเนวาติ กุชฺชกกุลิสกมจฺฉสงฺฆาตปิฏฺเฐเนวฯ

[323] ทุติยาทีสุ จตฺตาโร อปายา อญฺญตฺร มนุสฺเสหีติ อธิปฺเปตา, น เทวา อญฺญตฺร มนุสฺเสหีติ หีนาย ชาติยา อธิปฺเปตตฺตาฯ อุปาทายุปาทายาปิ มชฺฌิมเทโส ลพฺภติ, ยตฺถ คติ ภิกฺขูนํ ภิกฺขุนีนํ อุปาสกานํ อุปาสิกานํ อญฺเญสมฺปิ กมฺมวาทิกิริยวาทิวิญฺญุชาติกานํ, โย ปติรูปเทโสติ วุจฺจติฯ เตนาห – ‘‘สกโลปิ หี’’ติอาทิฯ

[324] เอฬาติ โทโสฯ เตนาห – ‘‘นิทฺโทสมุขาติ อตฺโถ’’ติฯ

[326] ตถาคตสฺส คุเณ ชานิตฺวา จกฺขุนาปิ ทสฺสนํ ทสฺสนเมว, อชานิตฺวา ปน ทสฺสนํ ติรจฺฉานคตานมฺปิ โหติเยวาติ อาห – ‘‘เย ตถาคตสฺส คุเณ ชานิตฺวา’’ติอาทิฯ

[327] ปกาเสตฺวา กถิตนฺติ สจฺจานิ ปกาเสตฺวา กถิตํฯ

[328] สุตานํ ธมฺมานํ อสมฺโมโส ธารณนฺติ อาห – ‘‘ธาเรนฺตีติ น ปมฺมุสฺสนฺตี’’ติฯ

[329] อตฺถานตฺถํ อุปปริกฺขนฺตีติ ‘‘อยํ อิมิสฺสา ปาฬิยา อตฺโถ, อยํ น อตฺโถ’’ติ อตฺถานตฺถํ อุปปริกฺขนฺติฯ อนตฺถปริหาเรน หิ อตฺถคฺคหณํ ยถา อธมฺมปริวชฺชเนน ธมฺมปฺปฏิปตฺติฯ

[330] อนุโลมปฏิปทนฺติ นิพฺพานสฺส อนุโลมิกํ ปฏิปทํฯ

[331] สํเวคชนเกสุ การเณสูติ สํเวคชนเกสุ ชาติอาทีสุ การเณสุฯ สํเวชนีเยสุ ฐาเนสุ สโหตฺตปฺปญาณํ สํเวโคฯ

[332] อุปาเยนาติ เยน อุปาเยน วฏฺฏูปจฺเฉโท, เตน อุปาเยนฯ ปธานวีริยํ กโรนฺตีติ สมฺมปฺปธานสงฺขาตํ วีริยํ กโรนฺติ อุปฺปาเทนฺติฯ

[333] ววสฺสชียนฺติ วิสฺสชฺชียนฺติ เอตฺถ สงฺขาราติ ววสฺสคฺโค, อสงฺขตา ธาตูติ อาห – ‘‘ววสฺสคฺโค วุจฺจติ นิพฺพาน’’นฺติฯ

[334] อุตฺตมนฺนานนฺติ อุตฺตมานํ ปญฺจนฺนํ โภชนานํฯ อุตฺตมรสานนฺติ อุตฺตมานํ รสานํฯ อุญฺฉาจาเรนาติ อุญฺฉาจริยาย กสฺสจิ อปริคฺคหภูตสฺส กิญฺจิ อยาจิตฺวา คหณํ อุญฺฉาจาโรฯ เอตฺถ จาติอาทินา อนฺนาทีนํ อคฺคภาโว นาม มนาปปรโม อิจฺฉิตกฺขณลาโภ, น เตสํ ลาภิตามตฺตนฺติ ทสฺเสติฯ ปฏิลภนฺตีติ เทนฺติ ปณีตภาเวนฯ ภตฺตสฺส เอกปาตีติ เอกปาติปูรํ ภตฺตํฯ อิทํ กิํ นามาติ ‘‘อิทํ อนฺนคฺครสคฺคํ นาม โหติ, น โหตี’’ติ ปุจฺฉติฯ อุญฺเฉน กปาลาภเตนาติ มิสฺสกภตฺเตนฯ ยาเปนฺเตติ ยาปนสีเสน ยาปนเหตุํ ภตฺตํ วทติฯ อุปาทาย อคฺครสํ นามาติ ตํ ตํ อุปาทายุปาทาย อนฺนคฺครสคฺคํ ทฏฺฐพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ จกฺกวตฺติอาหารโต หิ จาตุมหาราชิกานํ อาหาโร อคฺโคติ เอวํ ยาว ปรนิมฺมิตวสวตฺติเทวา เนตพฺพํฯ

[335] อตฺถรโส นาม จตฺตาริ สามญฺญผลานิ ‘‘อริยมคฺคานํ ผลภูโต รโส’’ติ กตฺวาฯ ธมฺมรโส นาม จตฺตาโร มคฺคา ‘‘สามญฺญผลสฺส เหตุภูโต รโส’’ติ กตฺวา วิมุตฺติรโส นาม อมตํ นิพฺพานํ ‘‘สพฺพสงฺขารสมโถ’’ติ กตฺวาฯ

จตุตฺถวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ชมฺพุทีปเปยฺยาโล นิฏฺฐิโตฯ

17. ปสาทกรธมฺมวคฺควณฺณนา

[366] อทฺธมิทนฺติ สนฺธิวเสน ปาฬิยํ รสฺสํ กตฺวา วุตฺตํ, ม-กาโร ปทสนฺธิกโรติ อาห – ‘‘อทฺธา อิท’’นฺติฯ เอกํโส เอสาติ เอกํโส เหตุ เอส ลาภานํฯ ปาปกํ นามาติ อปฺปกมฺปิ ปาปํ นาม พฺยตฺตํ เอกํเสน น กโรติฯ ตถสฺสาติ ตถา สมฺมาปฏิปชฺชมานสฺส อสฺสฯ อารญฺญิกตฺตํ…เป.… เตจีวริกตฺตนฺติ อิเมสํ ธุตธมฺมานํ คหเณเนว อิตเรสมฺปิ ตํสภาคานํ คหิตภาโว ทฏฺฐพฺโพฯ ถาวรปฺปตฺตภาโวติ สาสเน ถิรภาวปฺปตฺติ เถรภาโวฯ อากปฺปสฺส สมฺปตฺตีติ ‘‘อญฺโญ เม อากปฺโป กรณีโย’’ติ เอวํ วุตฺตสฺส อากปฺปสฺส สมฺปตฺติฯ โกลปุตฺตีติ โกลปุตฺติยนฺติ อาห – ‘‘กุลปุตฺตภาโว’’ติฯ สมฺปนฺนรูปตาติ อุปธิสมฺปทาฯ วจนกิริยายาติ วจนปฺปโยคสฺส มธุรภาโว มญฺชุสฺสรตาฯ เตนสฺส ลาโภ อุปฺปชฺชตีติ อิทํ น ลาภุปฺปาทนูปายทสฺสนปรํ, อถ โข เอวํ สมฺมาปฏิปชฺชมานสฺส อนิจฺฉนฺตสฺเสว ลาโภ อุปฺปชฺชตีติ ลาภสฺส อพฺยภิจารเหตุทสฺสนปรํ ทฏฺฐพฺพํฯ ยถาห –

‘‘อากงฺเขยฺย เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ลาภี อสฺสํ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานนฺติ, สีเลสฺเววสฺส ปริปูรการี’’ติ (ม. นิ. 1.65)ฯ

ปสาทกรธมฺมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ